جراحی تعویض مفصل زانو یکی از روش‌های موثر برای درمان آرتروز پیشرفته و دردهای مزمن زانو است، اما این جراحی با عوارض و نیاز به مراقبت‌های ویژه همراه است.
عوارض جراحی تعویض مفصل زانو
مانند هر جراحی بزرگ، تعویض مفصل زانو نیز ممکن است با عوارضی همراه باشد. اطلاع داشتن از این عوارض به بیماران کمک می‌کند تا تصمیم آگاهانه‌تری بگیرند و پس از جراحی نیز نشانه‌های خطر را به‌موقع تشخیص دهند.
عوارض شایع پس از جراحی تعویض مفصل زانو
| نوع عارضه | توضیحات | احتمال وقوع |
| عفونت محل جراحی | می‌تواند سطحی یا عمیق باشد و نیاز به آنتی‌بیوتیک یا جراحی مجدد دارد. | 1% تا 2% |
| لخته شدن خون (ترومبوز وریدی) | ایجاد لخته در وریدهای عمقی پا که ممکن است به ریه منتقل شود. | 1% تا 3% |
| خشکی یا کاهش دامنه حرکتی زانو | محدود شدن حرکات زانو به دلیل بافت اسکار یا عدم توانبخشی مناسب. | نسبتاً شایع |
| شکستگی اطراف پروتز | ممکن است در اثر زمین‌خوردن یا فشار زیاد اتفاق بیفتد. | کمتر از 1% |
| لق شدن یا شل شدن پروتز | معمولاً در بلندمدت رخ می‌دهد و ممکن است نیاز به جراحی مجدد باشد. | در درازمدت ممکن است رخ دهد |
| درد مزمن بعد از جراحی | برخی بیماران حتی پس از بهبود کامل، همچنان درد خفیفی احساس می‌کنند. | حدود 10% از بیماران |
مراقبت‌های بعد از تعویض مفصل زانو
مراقبت صحیح پس از جراحی نقش کلیدی در تسریع بهبودی و کاهش خطر عوارض دارد. بیماران باید با همکاری پزشک و فیزیوتراپیست خود یک برنامه جامع توانبخشی را دنبال کنند.
نکات مهم مراقبتی:
- شروع فیزیوتراپی از روز اول: فیزیوتراپی بلافاصله پس از جراحی شروع می‌شود تا از ایجاد لخته خون و خشکی مفصل جلوگیری شود. تمرینات شامل خم و راست‌کردن زانو، بالا آوردن پا و راه رفتن با واکر است.
- استفاده از داروهای تجویز‌شده: داروهای ضد درد، ضد التهاب و رقیق‌کننده خون معمولاً توسط پزشک تجویز می‌شوند. استفاده منظم از آن‌ها اهمیت زیادی دارد.
- پیشگیری از عفونت: زخم باید به‌صورت روزانه بررسی و تمیز شود. هرگونه ترشح، قرمزی یا تورم غیرعادی باید فوراً گزارش داده شود.
- بالا نگه‌داشتن پاها: برای کاهش ورم و بهبود گردش خون، بهتر است پاها کمی بالا نگه داشته شوند.
- استفاده از جوراب واریس یا دستگاه‌های فشار متناوب: برای جلوگیری از لخته شدن خون.
- رژیم غذایی مناسب: رژیم حاوی پروتئین، ویتامین C و روی برای بهبود زخم و افزایش قدرت سیستم ایمنی ضروری است.
- پیاده‌روی منظم: در ابتدا با کمک واکر یا عصا و سپس بدون آن، راه رفتن تدریجی بسیار مهم است.
- مراقبت از وضعیت روحی بیمار: اضطراب و افسردگی پس از عمل می‌تواند روی روند بهبود اثر منفی بگذارد. حمایت روانی خانواده یا مشاوره تخصصی پیشنهاد می‌شود.
قرص و پمادهای مفید برای درد بعد از جراحی
پس از جراحی، کنترل درد اهمیت زیادی دارد. استفاده از داروهای خوراکی و موضعی می‌تواند به کاهش درد و التهاب کمک کند. در جدول زیر برخی از داروهای پرکاربرد آورده شده است.
داروها و پمادهای موثر پس از جراحی تعویض مفصل زانو
| نام دارو/پماد | نوع مصرف | کاربرد و توضیحات |
| استامینوفن (Paracetamol) | خوراکی | تسکین دردهای خفیف تا متوسط. عوارض گوارشی کمتری نسبت به NSAIDs دارد. |
| ایبوپروفن (Ibuprofen) | خوراکی | ضد التهاب غیراستروئیدی؛ کاهش درد و تورم. باید با غذا مصرف شود تا معده را اذیت نکند. |
| سلکوکسیب (Celecoxib) | خوراکی | جایگزین ملایم‌تر برای NSAIDs با عوارض گوارشی کمتر. مناسب برای افراد مسن. |
| تریامسینولون (Triamcinolone) | تزریقی یا موضعی | نوعی کورتیکواستروئید برای کاهش التهاب شدید در نواحی جراحی‌شده. |
| ژل دیکلوفناک (Diclofenac Gel) | موضعی | برای درد موضعی زانو بدون عوارض گوارشی؛ روی ناحیه اطراف مفصل استفاده می‌شود. |
| پماد موو (MOOV) | موضعی | ترکیب منتول و کافور؛ ایجاد حس خنکی و کاهش درد موضعی. |
| پچ لیدوکائین (Lidocaine Patch) | موضعی | بی‌حس‌کننده موضعی برای تسکین دردهای عصبی یا مزمن. حداکثر ۱۲ ساعت در روز استفاده شود. |
| گاباپنتین (Gabapentin) | خوراکی | در موارد دردهای عصبی یا تیرکشنده کاربرد دارد، مخصوصاً در بیمارانی که درد عصبی دارند. |
تذکر: هیچ‌یک از این داروها بدون تجویز پزشک نباید مصرف شود. همچنین مصرف طولانی‌مدت NSAIDs یا کورتون‌ها ممکن است با عوارض گوارشی یا کلیوی همراه باشد.
منابع جهانی درباره عوارض جراحی تعویض مفصل زانو
جراحی تعویض کامل مفصل زانو (Total Knee Arthroplasty – TKA) یک روش درمانی بسیار مؤثر برای تسکین درد و بهبود عملکرد در بیماران مبتلا به آرتروز شدید زانو است. با این حال، مانند هر جراحی دیگری، عوارض جانبی و خطراتی نیز به همراه دارد. نرخ کلی عوارض پایین است، اما آگاهی از آن‌ها برای بیماران حائز اهمیت است.
بر اساس منابع معتبر بین‌المللی، برخی از عوارض اصلی جراحی تعویض مفصل زانو عبارتند از:
- عفونت (Infection): عفونت یکی از جدی‌ترین عوارض است که می‌تواند در محل جراحی یا در عمق اطراف پروتز رخ دهد. این اتفاق ممکن است در روزها یا هفته‌های پس از جراحی یا حتی سال‌ها بعد از آن رخ دهد. عفونت‌های خفیف معمولاً با آنتی‌بیوتیک درمان می‌شوند، اما عفونت‌های شدیدتر ممکن است نیاز به جراحی مجدد و حتی برداشتن پروتز داشته باشند. نرخ عفونت پس از TKA در حدود ۰.۵% تا ۲.۵% گزارش شده است.
- منبع: American Academy of Orthopaedic Surgeons (AAOS) – Total Knee Replacement (orthoinfo.aaos.org), Medscape Reference – Complications of Total Knee Arthroplasty (emedicine.medscape.com)
- لخته شدن خون (Blood Clots): لخته‌های خون در وریدهای پا (ترومبوز ورید عمقی – DVT) از جمله شایع‌ترین عوارض پس از جراحی تعویض زانو هستند. این لخته‌ها می‌توانند زندگی‌تهدیدکننده باشند اگر جدا شوند و به ریه‌ها بروند (آمبولی ریه). برای پیشگیری از این عارضه، پزشکان اغلب داروهای رقیق‌کننده خون تجویز می‌کنند و به بیماران توصیه می‌شود که زودتر فعالیت خود را آغاز کنند.
- منبع: Mayo Clinic – Knee replacement (mayoclinic.org), NHS – Complications of a knee replacement (nhs.uk)
- مشکلات ایمپلنت (Implant Problems): با وجود پیشرفت‌ها در طراحی و مواد ایمپلنت و تکنیک‌های جراحی، سطوح ایمپلنت ممکن است به مرور زمان فرسوده شده و اجزاء آن لق شوند. این امر می‌تواند به درد و نیاز به جراحی بازبینی (revision surgery) منجر شود. لق شدن و فرسودگی معمولاً سال‌ها پس از جراحی اولیه رخ می‌دهد.
- منبع: American Academy of Orthopaedic Surgeons (AAOS) – Total Knee Replacement (orthoinfo.aaos.org), Medscape Reference – Complications of Total Knee Arthroplasty (emedicine.medscape.com)
- درد مداوم (Continued Pain): تعداد کمی از بیماران ممکن است پس از تعویض مفصل زانو همچنان درد داشته باشند، اگرچه این عارضه نادر است و اکثر بیماران تسکین درد قابل توجهی را تجربه می‌کنند.
- منبع: American Academy of Orthopaedic Surgeons (AAOS) – Total Knee Replacement (orthoinfo.aaos.org)
- آسیب عصبی یا عروقی (Neurovascular Injury): اگرچه نادر است، اما آسیب به اعصاب یا رگ‌های خونی اطراف زانو ممکن است در حین جراحی رخ دهد. این آسیب می‌تواند منجر به بی‌حسی، ضعف یا درد شود.
- منبع: Mayo Clinic – Knee replacement (mayoclinic.org), Medscape Reference – Complications of Total Knee Arthroplasty (emedicine.medscape.com)
- سفتی یا محدودیت حرکت (Stiffness or Limited Range of Motion): در برخی موارد، بیمار ممکن است پس از جراحی سفتی یا محدودیت در دامنه حرکتی زانو را تجربه کند، حتی با وجود فیزیوتراپی.
- منبع: American Academy of Orthopaedic Surgeons (AAOS) – Complications of Total Knee Arthroplasty: Standardized List and Definitions of The Knee Society (pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC3528930/)
به طور کلی، نرخ موفقیت جراحی تعویض مفصل زانو بسیار بالا است و بیش از ۹۰ تا ۹۵ درصد ایمپلنت‌ها پس از ۱۰ تا ۱۵ سال همچنان عملکرد خوبی دارند و بسیاری از بیماران پس از جراحی رضایت قابل توجهی از بهبود درد و عملکرد خود دارند.
منابع:
- American Academy of Orthopaedic Surgeons (AAOS) – OrthoInfo: Total Knee Replacement. Available at: orthoinfo.aaos.org
- Mayo Clinic: Knee replacement. Available at: mayoclinic.org/tests-procedures/knee-replacement/about/pac-20385276
- NHS (National Health Service, UK): Complications of a knee replacement. Available at: nhs.uk/tests-and-treatments/knee-replacement/complications/
-
Medscape Reference: Complications of Total Knee Arthroplasty. Available at: emedicine.medscape.com/article/1250540-overview
مراحل روش جراحی تعویض مفصل زانو
- بیهوشی: در ابتدا، بیمار تحت بیهوشی عمومی یا بی‌حسی موضعی قرار می‌گیرد.
- برش جراحی: جراح یک برش در جلوی زانو ایجاد می‌کند تا به مفصل دسترسی پیدا کند.
- آماده‌سازی استخوان: بخش‌های آسیب‌دیده استخوان‌های ران و ساق برداشته شده و سطح استخوان‌ها برای قرارگیری پروتز آماده می‌شود.
- قرار دادن پروتز: اجزای پروتز (فلزی، پلاستیکی یا سرامیکی) به استخوان‌ها متصل می‌شوند.
- بستن برش: پس از اطمینان از عملکرد صحیح پروتز، برش جراحی بسته می‌شود.
ورزشهای بعد از عمل تعویض مفصل زانو
ورزشهای بعد از عمل تعویض مفصل زانو بخش مهمی از فرآیند توانبخشی هستند و به بهبود قدرت، انعطاف‌پذیری و دامنه حرکتی زانو کمک می‌کنند. این تمرینات معمولاً تحت نظر یک فیزیوتراپیست انجام می‌شوند و شامل موارد زیر می‌شوند:
- تمرینات تقویتی عضلات چهارسر ران و همسترینگ
- تمرینات افزایش دامنه حرکتی زانو
- تمرینات تعادلی و هماهنگی
- تمرینات هوازی سبک مانند پیاده‌روی و شنا
مدت زمان بهبودی کامل بعد از عمل تعویض مفصل زانو
مدت زمان بهبودی کامل بعد از عمل تعویض مفصل زانو برای هر فرد متفاوت است و به عوامل مختلفی مانند سن، سلامت عمومی، شدت آسیب و میزان رعایت مراقبت‌های بعد از عمل بستگی دارد. اما به طور کلی، بهبودی کامل می‌تواند چند ماه تا یک سال طول بکشد.
سوالات متداول درباره تعویض مفصل زانو
۱. آیا درد بعد از تعویض مفصل زانو طبیعی است و چقدر طول می‌کشد؟
بله، احساس درد بعد از جراحی طبیعی است و معمولاً تا چند هفته ادامه دارد. شدت درد به مرور زمان کاهش می‌یابد و با دارو، فیزیوتراپی و مراقبت مناسب قابل کنترل است. اگر درد شدید و طولانی‌مدت بود، باید به پزشک مراجعه شود.
۲. چند وقت بعد از جراحی می‌توان راه رفت یا به کارهای روزمره برگشت؟
بیمار معمولاً از روز اول بعد از عمل با کمک فیزیوتراپی شروع به راه رفتن می‌کند. بازگشت به کارهای سبک معمولاً بین ۶ تا ۱۲ هفته طول می‌کشد، اما فعالیت‌های سنگین ممکن است به ۳ تا ۶ ماه زمان نیاز داشته باشد.
۳. چه داروهایی بعد از تعویض زانو باید استفاده شود؟
پزشک ممکن است ترکیبی از داروهای ضد درد مانند استامینوفن یا ایبوپروفن، رقیق‌کننده خون برای جلوگیری از لخته، و گاهی داروهای ضد التهاب یا پمادهای موضعی تجویز کند. استفاده خودسرانه از داروها توصیه نمی‌شود.
نتیجه‌گیری
تعویض مفصل زانو اگرچه یک راه‌حل مؤثر برای درمان آرتروز شدید و دردهای مزمن است، اما می‌تواند با عوارضی همراه باشد. شناخت این عوارض، آگاهی از مراقبت‌های پس از جراحی و استفاده از داروهای مناسب می‌تواند روند بهبود را تسهیل کرده و کیفیت زندگی بیمار را پس از عمل ارتقا دهد.
سپاس از اینکه تا پایان این مقاله همراه گروه ارتوپدی سامان بودید.
