آناتومی ستون فقرات

این مقاله توسط واحد تولید محتوای گروه ارتوپدی سامان، جامع ترین وبسایت ارتوپدی فارسی زبان، تهیه شده است. ستون فقرات ما، ستونی استخوانی و انعطاف پذیر است که از بالا به جمجمه و از پایین به لگن خاصره متصل می شود. این اسکلت قدرتمند، نقش های حیاتی متعددی را در بدن ایفا می کند، از جمله حمایت و ثبات، حرکت و محافظت از نخاع. اما درک آناتومی ستون فقرات به ما کمک می کند تا از این بخش مهم بدن به درستی مراقبت کنیم و با مشکلات احتمالی ستون فقرات مقابله نماییم. در این مقاله، به سفری در دنیای آناتومی ستون فقرات می پردازیم و با اجزای مختلف آن آشنا می شویم.

ستون فقرات از چه اجزایی تشکیل شده است؟

آناتومی ستون فقرات شامل اجزای مختلفی است که با همکاری یکدیگر، به این ستون وظایف آن را به درستی انجام دهند. بخش های اصلی آناتومی ستون فقرات عبارتند از:

در ضمن میتوانید بر روی عمل جراحی ستون فقرات کلیک کرده و اطلاعات در خور بدست بیاورید و میتوانید در مورد پزشکان و عملی که نیاز دارید با ما در ارتباط باشید

مهره ها (Vertebrae): بلوک های سازنده ستون فقرات

همانطور که اشاره شد، مهره ها (Vertebrae) بلوک های سازنده اصلی آناتومی ستون فقرات هستند. 33 مهره روی هم قرار گرفته اند و شکل کلی ستون فقرات را تشکیل می دهند. مهره ها به پنج بخش اصلی تقسیم می شوند:

• مهره های گردنی (Cervical vertebrae): 7 مهره در ناحیه گردن که به سر متصل می شوند و امکان چرخش و خم شدن سر را فراهم می آورند. مهره های گردنی، کوچکترین مهره های ستون فقرات هستند.
• مهره های سینه ای (Thoracic vertebrae): 12 مهره در قسمت بالایی پشت که با دنده ها قفسه سینه را تشکیل می دهند و از ریه ها، قلب و عروق بزرگ محافظت می کنند. مهره های سینه ای، به دنده ها متصل شده و نقش مهمی در تنفس دارند.
• مهره های کمری (Lumbar vertebrae): 5 مهره در قسمت پایین کمر که بزرگتر و حجیم تر از مهره های دیگر بوده و نقش اصلی در تحمل وزن بدن را بر عهده دارند. مهره های کمری، بزرگترین و قوی ترین مهره های ستون فقرات هستند.
• مهره های خاجی (Sacrum): 5 مهره که در انتهای ستون فقرات به هم جوش خورده اند و به لگن خاصره متصل می شوند.

مهره ها (Vertebrae): ساختار یک مهره به طور کلی

هر مهره به طور کلی از بخش های زیر تشکیل شده است:

• جسم مهره (Vertebral body): بخش جلویی و استوانه ای شکل مهره که وزن بدن را تحمل می کند.
• قوس مهره ای (Vertebral arch): قوسی استخوانی که از پشت به جسم مهره متصل شده و از نخاع محافظت می کند.
• خار پشتی (Spinous process): برجستگی استخوانی در پشت قوس مهره ای که به اتصال رباط ها و عضلات کمک می کند.
• صفحات مفصلی (Facet joints): سطوح صاف مفصلی در بالا و پایین مهره که به مهره های بالایی و پایینی متصل شده و امکان حرکت کنترل شده ستون فقرات را فراهم می آورند.
• فورامن مهره ای (Vertebral foramen): سوراخ ایجاد شده توسط بخش میانی قوس مهره ای که از اتصال قوس مهره ای به جسم مهره ایجاد می شود. مهره ها روی هم قرار می گیرند و سوراخ های مهره ای روی هم، کانال نخاعی را تشکیل می دهند که از نخاع محافظت می کند.
• مراحل عرضی (Transverse processes): برجستگی های استخوانی طرفین قوس مهره ای که به اتصال رباط ها و عضلات کمک می کنند.

دیسک های بین مهره ای (Intervertebral discs): ضربه گیرهای ستون فقرات

دیسک های بین مهره ای، بخش های مهم دیگری از آناتومی ستون فقرات هستند که بین مهره ها قرار گرفته اند. این دیسک ها غضروف های فیبروالاستیکی هستند که از یک هسته داخلی ژل مانند (نوکلهوس پالپوزوس) و یک پوسته بیرونی محکم (آنولوس فیبروزوس) تشکیل شده اند. دیسک های بین مهره ای وظایف مهمی را بر عهده دارند، از جمله:

• ضربه گیری: دیسک های بین مهره ای به عنوان ضربه گیر عمل کرده و فشار وارده بر ستون فقرات را جذب می کنند. این امر به توزیع وزن بدن و محافظت از مهره ها در برابر فشار و ساییدگی کمک می کند.
• ایجاد انعطاف پذیری: دیسک های بین مهره ای به ستون فقرات خاصیت ارتجاعی داده و امکان حرکت نرم و انعطاف پذیر ستون فقرات را فراهم می آورند.
• تغذیه مهره ها: دیسک های بین مهره ای به تغذیه مهره ها کمک می کنند. مواد مغذی از طریق مویرگ های خونی موجود در انتهای استخوان ها به دیسک ها نفوذ کرده و به تغذیه بخش های داخلی مهره ها کمک می رسانند.

نخاع (Spinal cord): شاهراه ارتباطی بدن

نخاع، بخش حیاتی دیگری از آناتومی ستون فقرات است که از رشته های عصبی بلند تشکیل شده است و از سوراخ های ایجاد شده توسط مهره ها (کانال نخاعی) عبور می کند. نخاع، نقش مهمی در برقراری ارتباط بین مغز و سایر نقاط بدن دارد. پیام های عصبی از مغز از طریق نخاع به اندام ها و ماهیچه ها منتقل می شوند و بالعکس، پیام های حیاتی از اندام ها از طریق نخاع به مغز فرستاده می شوند.

کانال نخاعی (Spinal canal): محافظ نخاع

همانطور که گفته شد، کانال نخاعی محفظه ای است که از سوراخ های مهره ها ایجاد می شود و از نخاع محافظت می کند. دیواره های کانال نخاعی توسط استخوان های مهره ای احاطه شده است و مایع مغزی نخاعی (CSF) نیز درون کانال نخاعی وجود دارد که به عنوان ضربه گیر عمل کرده و از نخاع در برابر آسیب های احتمالی محافظت می کند.

رباط ها (Ligaments) و تاندون ها (Tendons):

رباط ها (Ligaments) و تاندون ها (Tendons) نقش مهمی در آناتومی ستون فقرات ایفا می کنند. رباط ها، نوارهای محکمی از بافت همبند هستند که مهره ها را به هم متصل کرده و به ثبات ستون فقرات کمک می کنند. رباط ها مانع از حرکت بیش از حد مهره ها روی هم شده و از آسیب دیدن انها جلوگیری میکند.

عضلات (Muscles)

عضلات قدرتمندی به ستون فقرات متصل هستند که نقش مهمی در حرکت، ثبات و وضعیت بدن ایفا می کنند. این عضلات را می توان به دو گروه اصلی تقسیم کرد:

• عضلات پشت (Extensor muscles): این گروه از عضلات در قسمت پشت بدن قرار دارند و مسئولیت صاف نگه داشتن ستون فقرات و ایستادن بدن را بر عهده دارند. عضلات اکستنسور همچنین به خم شدن ستون فقرات به عقب کمک می کنند.
• عضلات خم کننده (Flexor muscles): این گروه از عضلات در قسمت جلوی بدن قرار دارند و مسئولیت خم شدن ستون فقرات به جلو را بر عهده دارند. عضلات فلکسور همچنین به چرخش و خم شدن جانبی ستون فقرات کمک می کنند.

عضلات با انقباض و کشش خود، به حرکت ستون فقرات در جهات مختلف کمک می کنند. قدرت و انعطاف پذیری این عضلات در حفظ وضعیت صحیح بدن، پیشگیری از آسیب های ستون فقرات و انجام فعالیت های روزانه بسیار مهم است.

خمش، چرخش، کشش: دامنه حرکتی ستون فقرات

یکی از ویژگی های مهم آناتومی ستون فقرات این است که علی رغم استحکام و ثبات، از انعطاف پذیری مناسبی نیز برخوردار است. این انعطاف پذیری به ستون فقرات اجازه می دهد تا در جهات مختلف خم شود، بچرخد و کشیده شود. دامنه حرکتی ستون فقرات در نواحی مختلف متفاوت است.

• گردن (Cervical spine): مهره های گردنی به دلیل دارا بودن اندازه کوچک و اتصال به سر، از بیشترین دامنه حرکتی ستون فقرات برخوردار هستند. حرکات چرخشی سر، خم شدن به جلو، عقب و طرفین از جمله دامنه حرکتی مفصل گردن به شمار می رود.
• قفسه سینه (Thoracic spine): مهره های سینه ای به دلیل اتصال به دنده ها، از دامنه حرکتی کمتری نسبت به مهره های گردنی برخوردار هستند. با این حال، این مهره ها همچنان می توانند در حرکات تنفسی قفسه سینه شرکت کرده و کمی خم شوند، بچرخند و کشیده شوند.
• پشت تحتانی (Lumbar spine): مهره های کمری به دلیل دارا بودن اندازه بزرگتر و نقش تحمل وزن، از دامنه حرکتی کمتری نسبت به مهره های گردنی دارند. با این حال، مهره های کمری همچنان می توانند در خم شدن به جلو، عقب و طرفین ستون فقرات نقش داشته باشند.

دامنه حرکتی مناسب ستون فقرات برای انجام فعالیت های روزانه، حفظ انعطاف پذیری بدن و پیشگیری از خشکی ستون فقرات ضروری است.

علائم هشدار دهنده مشکلات ستون فقرات

ستون فقرات با اینکه ساختار قدرتمندی دارد، اما می تواند در معرض آسیب و ابتلا به بیماری های مختلف قرار گیرد. برخی از علائم هشدار دهنده مشکلات ستون فقرات عبارتند از:

• درد: درد در ناحیه ستون فقرات، گردن یا کمر یکی از شایع ترین علائم مشکلات ستون فقرات است. این درد می تواند به صورت تیز، تیر کشنده، سوزن سوزن شدن، کوفتگی یا درد مبهم باشد. محل درد می تواند به تشخیص علت درد کمک کند.
• خشکی و سفتی : خشکی و سفتی ستون فقرات، به خصوص در هنگام صبح، می تواند نشانه ای از مشکلات ستون فقرات باشد. خشکی صبحگاهی معمولا بعد از حرکت کمی برطرف می شود.
• گرفتگی عضلات: گرفتگی عضلات اطراف ستون فقرات می تواند درد قابل توجهی ایجاد کند. گرفتگی عضلات معمولا با استراحت و حرکات کششی برطرف می شود.
• بی حسي یا ضعف: بی حسی یا ضعف در اندام ها می تواند نگران کننده باشد و در برخی موارد نشان دهنده آسیب عصبی ناشی از مشکلات ستون فقرات است.
• گزگز و مور مور شدن: گزگز و مور مور شدن در اندام ها می تواند ناشی از فشار روی اعصاب ناشی از مشکلات ستون فقرات باشد.
• مشکلات راه رفتن: در برخی موارد مشکلات ستون فقرات می تواند باعث مشکلاتی در راه رفتن و حفظ تعادل شود.

تشخیص مشکلات ستون فقرات

تشخیص زودهنگام مشکلات ستون فقرات به درمان موثر و پیشگیری از عوارض جدی کمک می کند. در صورت بروز علائم هشدار دهنده مشکلات ستون فقرات، مراجعه به پزشک متخصص ارتوپدی ضروری است. پزشک متخصص ارتوپدی با بررسی شرح حال بیمار، معاینه فیزیکی و انجام برخی آزمایشات پاراكلینكي می تواند علت مشکل را تشخیص دهد. برخی از آزمایشات پاراكلینكي مورد استفاده برای تشخیص مشکلات ستون فقرات عبارتند از:

• عکاسی با اشعه ایکس (X-ray): این روش تصویربرداری می تواند شکستگی ها، ساییدگی مفاصل و برخی ناهنجاری های ستون فقرات را نشان دهد.
• سی تی اسکن (CT scan): سی تی اسکن تصویری دقیق تر از ستون فقرات ارائه می دهد و می تواند به تشخیص شکستگی های ظریف، تومورها و بیرون زدگی دیسک های کمر کمک کند.
• MRI (تصویربرداری رزونانس مغناطیسی): MRI تصویری دقیق از بافت های نرم مانند دیسک ها، رباط ها و نخاع را ارائه می دهد و می تواند به تشخیص پارگی دیسک، التهاب و تومورهای نخاع کمک کند.
• میلوگرام (Myelogram): در برخی موارد، برای مشاهده بهتر کانال نخاعی و ریشه های عصبی، از ماده حاجب تزریقی همراه با اشعه ایکس یا سی تی اسکن استفاده می شود که به این روش میلوگرام گفته می شود.

درمان مشکلات ستون فقرات

خوشبختانه، بسیاری از مشکلات ستون فقرات با روش های درمانی غیرجراحی قابل درمان هستند. برخی از روش های درمانی غیرجراحی مشکلات ستون فقرات عبارتند از:

• استراحت: استراحت کافی به بدن فرصت بهبودی می دهد. البته استراحت مطلق توصیه نمی شود و تحرک ملایم برای حفظ انعطاف پذیری ستون فقرات مفید است.
• داروها: داروهای مسکن، ضدالتهاب و داروهای شل کننده عضلات می توانند به کاهش درد و التهاب ستون فقرات کمک کنند.
• فیزیوتراپی: فیزیوتراپی با استفاده از تمرینات ورزشی خاص به تقویت عضلات اطراف ستون فقارت، بهبود انعطاف پذیری و کاهش درد کمک می کند.
• تزریق: در برخی موارد، تزریق داروهای کورتیکواستروئید یا مواد بی حس کننده به فضای اطراف ریشه های عصبی ملتهب می تواند به کاهش درد کمک کند.
• استفاده از وسایل کمکی: استفاده از کمربند طبی، بریس های مخصوص یا بالش های طبی می تواند به حفظ وضعیت صحیح ستون فقرات و کاهش درد کمک کند.

در موارد خاص، ممکن است جراحی ستون فقرات برای درمان برخی مشکلات مانند شکستگی های جدی، تنگی نخاع یا تومورهای نخاعی ضروری باشد.

پیشگیری از مشکلات ستون فقرات

با رعایت نکات ساده ای می توان تا حد زیادی از بروز مشکلات ستون فقرات پیشگیری کرد و سلامت این بخش مهم از بدن را حفظ نمود. برخی از مهم ترین توصیه ها برای پیشگیری از مشکلات ستون فقرات عبارتند از:

• حفظ وضعیت صحیح بدن (Posture): حفظ قوس های طبیعی ستون فقرات در هنگام نشستن، ایستادن و راه رفتن اهمیت زیادی دارد. از قوز کردن کمر، افتادگی شانه ها و جلو بردن سر خودداری کنید.
• بلند کردن صحیح اجسام:هنگام بلند کردن اجسام سنگین، از زانوهای خود خم شوید و کمرتان را صاف نگه دارید. هرگز برای بلند کردن اجسام سنگین از کمر خود خم نشوید.
• ورزش منظم: ورزش های تقویتی عضلات core (مرکز بدن) و تمرینات کششی به طور منظم می توانند به تقویت عضلات اطراف ستون فقرات و حفظ انعطاف پذیری آن کمک کنند.
• رژیم غذایی سالم: مصرف مواد غذایی حاوی کلسیم، ویتامین D و پروتئین برای سلامت استخوان ها و مفاصل، از جمله ستون فقرات، ضروری است.
• وزن متناسب: حفظ وزن متناسب فشار کمتری بر روی ستون فقرات وارد می کند.
• ترک سیگار: سیگار کشیدن می تواند روند ترمیم استخوان ها و مفاصل را کند کرده و خطر ابتلا به پوکی استخوان را افزایش دهد.
• استفاده از تشک مناسب: استفاده از تشک با کیفیت و مناسب برای حفظ قوس های طبیعی ستون فقرات ،از بروز مشکلات ستون فقرات پیشگیری کرد

سوالات متداول در مورد آناتومی ستون فقرات

در این بخش به برخی از سوالات متداول در مورد آناتومی ستون فقرات پاسخ می دهیم:

سوال: چند مهره در ستون فقرات وجود دارد؟

پاسخ: ستون فقرات از 33 مهره روی هم قرار گرفته تشکیل شده است.

سوال: مهره های ستون فقرات به چند بخش تقسیم می شوند؟

پاسخ: مهره های ستون فقرات به پنج بخش اصلی گردنی (Cervical)، سینه ای (Thoracic)، کمری (Lumbar)، خاجی (Sacrum) و دنبالچه (Coccyx) تقسیم می شوند.

سوال: وظیفه دیسک های بین مهره ای چیست؟

پاسخ: دیسک های بین مهره ای به عنوان ضربه گیر عمل کرده و فشار وارده بر ستون فقرات را جذب می کنند. همچنین دیسک های بین مهره ای به ستون فقرات خاصیت ارتجاعی داده و امکان حرکت نرم و انعطاف پذیر ستون فقرات را فراهم می آورند.

سوال: نخاع چه نقشی در بدن دارد؟

پاسخ: نخاع نقش مهمی در برقراری ارتباط بین مغز و سایر نقاط بدن دارد. پیام های عصبی از مغز از طریق نخاع به اندام ها و ماهیچه ها منتقل می شوند و بالعکس، پیام های حسی از اندام ها از طریق نخاع به مغز فرستاده می شوند.

سوال: چه عواملی باعث کمردرد می شوند؟

پاسخ: کمردرد علل مختلفی دارد که از جمله آنها می توان به کشیدگی عضلات، بیرون زدگی دیسک کمر، آرتروز ستون فقرات، پوکی استخوان و … اشاره کرد.

سوال: برای پیشگیری از کمردرد چه نکاتی را باید رعایت کرد؟

پاسخ: رعایت نکاتی مانند حفظ وضعیت صحیح بدن، بلند کردن صحیح اجسام، ورزش منظم، داشتن وزن متناسب و … می تواند به پیشگیری از کمردرد کمک کند.

سوال: در صورت بروز کمردرد چه باید کرد؟

پاسخ: در صورت بروز کمردرد، به خصوص اگر درد شدید باشد یا با بی حسی یا ضعف در اندام ها همراه باشد، حتما به پزشک متخصص ارتوپدی مراجعه کنید.

سوال: آیا برای درمان کمردرد همیشه به جراحی نیاز است؟

پاسخ: خوشبختانه، بسیاری از مشکلات ستون فقرات از جمله کمردرد با روش های درمانی غیرجراحی قابل درمان هستند.

سوال: فیزیوتراپی چگونه به درمان کمردرد کمک می کند؟

پاسخ: فیزیوتراپی با استفاده از تمرینات ورزشی خاص به تقویت عضلات اطراف ستون فقرات، بهبود انعطاف پذیری و کاهش درد کمک می کند.

سوال: آیا گرم کردن یا سرد کردن کمردرد مفید است؟

پاسخ: در مراحل اولیه کمردرد، استفاده از کمپرس سرد می تواند به کاهش التهاب کمک کند. در مراحل بعدی، استفاده از کمپرس گرم می تواند به شل شدن عضلات و کاهش درد کمک نماید.

سخن نهایی

آناتومی ستون فقرات پیچیده اما در عین حال قدرتمند است. درک اجزای مختلف آناتومی ستون فقرات و نحوه عملکرد آنها به ما کمک می کند تا از اهمیت مراقبت از این بخش حیاتی بدن آگاه شویم. با رعایت نکات پیشگیرانه و مراجعه به پزشک متخصص در صورت بروز هر گونه مشکل، می توانیم سلامت ستون فقرات خود را حفظ کرده و از بروز مشکلات جدی پیشگیری نماییم.

گروه ارتوپدی سامان، جامع ترین وبسایت ارتوپدی فارسی زبان

امیدواریم که این مقاله جامع و کاربردی در مورد آناتومی ستون فقرات برای شما مفید بوده باشد. گروه ارتوپدی سامان، به عنوان جامع ترین وبسایت ارتوپدی فارسی زبان، همواره در تلاش است تا با ارائه اطلاعات علمی و به روز به ارتقاء سطح سلامت جامعه کمک کند. از اینکه تا انتهای این مقاله با گروه ارتوپدی سامان همراه بودید، صمیمانه سپاسگزاریم.

گروه ارتوپدی سامان

گروه ارتوپدی سامان از حضور شما در این مقاله ارزشمند قدردانی می کند و امیدوار است که با رعایت نکات ذکر شده در این مقاله، بتوانید سلامت ستون فقرات خود را حفظ کنید. در صورتیکه هر گونه سوال یا مشکلی در مورد ستون فقرات دارید، لطفا با متخصصین مجرب گروه ارتوپدی سامان مشورت نمایید. گروه ارتوپدی سامان صمیمانه از شما برای همراهی تا انتهای این مقاله سپاسگزار است.